Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çoklu zekâ konusunu kıymetlendirdi.
Çoklu zekâ kuramı 1983 yılında ortaya atıldı
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çoklu zekâ kuramının, 1983 yılında Harvard Üniversitesi’nden Prof. Dr. Howard Gardner tarafından ortaya atılmış bir tez olduğunu, Gardner’ın, bir eğitim psikoloğu olarak, çocukların zekâsının sadece matematiksel zekâ ile sonlandırılmasının yetersiz olduğunu savunduğunu söz ederek, “Bir çocuğu tanımak için yalnızca matematiksel zekâyı ölçmenin ve Stanford-Binet üzere testlerle kıymetlendirme yapmanın birçok çocuğa haksızlık yaptığını tabir etmiştir. Forrest Gump sinemasında, yetenekli olmasına karşın zekâ düzeyi kâfi görülmediği için dışlanan bir çocuğun dayanılmaz muvaffakiyetler elde ettiğini görüyoruz. Gardner, bu türlü örneklerden yola çıkarak, zekânın tek bir yapıdan ibaret olmadığını, çoğul olduğunu ve geliştirilebilir bir yapıya sahip olduğunu savunmuş, bu doğrultuda çoklu zekâ kuramını geliştirmiştir.” dedi.
Sözel zekâ ve mantıksal zekâ testlerde ölçülebilen iki zekâ türü…
O devirde Gardner’ın yedi farklı zekâ tipi tanımladığını lisana getiren Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Sözel zekâ ve mantıksal zekâ, çoklukla klasik olarak bilinen ve testlerde ölçülebilen iki zekâ cinsidir. Öbür zekâ cinslerini ölçmek daha sıkıntı olabilir, lakin bu tiplerin muhakkak özellikleri vardır. Örneğin, müziksel zekâ. Müziksel zekâya sahip bireyler, çocukluk periyotlarında kapı gıcırtısından bile ritim çıkarıp dans edebilirler. Bu, kulak zekâsı olarak da bilinir. Nota bilgisi olmadan melodileri ve ritimleri anlayabilen bu şahıslar, müziksel zekâ açısından hayli yeteneklidir. Bir öteki zekâ çeşidi ise görsel zekâdır. Görsel zekâsı yüksek olan bireyler, bilhassa harita okuma, tasarım, zihinsel imgeler oluşturma üzere alanlarda başarılıdır. Ressamlar, mimarlar, çizerler ve pilotlar bu zekâ çeşidine sahip şahıslara örnek gösterilebilir. Gördükleri bir şeyi kolaylıkla çizebilir yahut tasarlayabilirler. Ayrıyeten, bedensel zekâ da kıymetli bir zekâ çeşididir. Bedensel zekâya sahip şahıslar, vücut duyumlarını çok düzgün algılar ve koordine edebilirler. Uyum, istikrar, sürat ve fizikî dayanıklılık üzere marifetler bu zekâ cinsinin en besbelli özellikleridir. Mesela atletler, dansçılar, cerrahlar.. İnce motor hünerleri, bunlarda çoktur.” diye konuştu.
Zekâ yüzde 60-70 oranında eğitimle geliştirilebilir
Zekânın, doğuştan gelen bir kapasite olarak yüzde 30-40 oranında belirleyici olduğunu tabir eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Yüzde 60-70 oranında eğitimle geliştirilebilir. Zihinsel yatırım, emek ve gayretle daha süratli yol alınabilir ve bu bireyler daha avantajlı olurlar. Toplumsal zekâ da var. Mesela bunlar eğitimciler ortasında, başkanlar ortasında, terapistler ortasında, psikologlar ortasında kıymetlidir. Karşı tarafın hislerini okurlar. Öbür bir zekâ tipi de içsel zekâ. İçsel zekâ da kendini tanır, tahlil eder, okur. Filozoflar, din adamları, psikologlar da içsel zekâyla, öz inançlı, öz disiplinli, kendini geliştirebilen şahıslardır. Bir de doğasal zekâ var. Çok çevreci olurlar bu bireyler. Florayı tanır, bitkiyi tanır, çiçekleri, ağacı çok âlâ tanır.” dedi.
Evrensel bir ahlaki zekâ var mı?
Bir de tanımlanmış zekâlar ortasında varoluşçu zekânın olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bu çoklu zekâdaki kişi varoluşu sorguluyor: ‘Ben niye varım? Mevt nedir? Neden ölürüz? Öteki insanlara neden âşık oluruz? Dünya nasıl, niye geldi?’ üzere varoluşsal sorular soran bireylerdir. Bir başkası de ahlaki zekâ olarak tabir ediliyor.” tabirinde bulundu.
Gardner’in, üniversal bir ahlaki zekâ konusunda bir karara varamadığını da söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Düzenlediğimiz Müspet Psikoloji Kongresi’ne Gardner’i davet ettik. 90 yaşında olmasına karşın çevrimiçi olarak etkinliğimize katıldı. Bir soru sordum ‘Teknoloji gelişiyor, bilgisayarlar süratle artıyor, yapay zekâ ile ilgili açılımlar başladı. Bu insanlığın geleceği ne olacak?’ diye… Dedi ki; ‘Maddi refah artacak, daha da artacak. Teknoloji de artacak fakat insani bedellerin artacağı konusunda çok kaygılarım var’. Sahiden de kötülükleri görüyoruz.” diye konuştu.
‘Vicdani zekâ’ kavramını tanımlamıştım…
Türkiye’de ve dünyada kötülüklerin, maddi refah arttıkça azalması beklenirken tam aksine artış gösterdiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bu durum, toplumsal çürümenin bir göstergesi olarak bedellendiriliyor. 2010 yılında yayımlanan Müspet Psikoloji kitabında, ‘vicdani zekâ’ kavramını tanımlamıştım. ‘Ahlaki zekâ’ yerine ‘vicdani zekâ’ demek, bu kavramın daha ölçülebilir ve tanımlanabilir olmasını sağladı. Kitabın yayımlanmasının akabinde bir grup benimle irtibata geçti. ‘Kitapta tanımladığınız kavramları bir test ve ölçek hâline getirmek istiyoruz.’ diyerek bir çalışma yaptılar ve ‘Vicdani Zekâ Ölçeği’ ni geliştirdiler.” diye anlattı.
Anne baba ve öğretmenlere zekâ tiplerini içeren rehber
Duyguların Psikolojisi kitabında zekâ cinsinin içeriğini tanımlayan 10’ar soruluk ölçek paylaştığını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Böylece anne babalar ve eğitimciler, çocuklarına bu soruları sorarak hangi zekâ çeşidinin baskın olduğunu kolay kolay belirleyebilirler. Anne, baba yahut rehber öğretmenler ilkokul düzeyindeki çocuklara bu ölçümleri yaparak çocukları tahlil eder. Sınıf öğretmeni çocuğu güzel tanıdığı için de yetenek avcılığı yapabilir.” dedi.
Gerçek önderler farklı zekâ tiplerini istikrarlı kullanır
Zekâ cinslerinin birbirleriyle bağları konusuna da değinen Prof. Dr. Tarhan, “Aslında ülkü olan, tüm zekâ çeşitlerini yerinde ve vaktinde kullanabilmektir. Kimi zekâ çeşitlerinde çok başarılı olabilirsiniz, fakat gerçek önderler ve kanaat başkanları, farklı zekâ tiplerini istikrarlı bir biçimde kullanabilen şahıslardır. Bu beşerler, topluma katkı sağlar ve öteki insanlara yol gösterir. Bu nedenle, her bireyin tüm zekâ tipleriyle ilgili maharetlerini geliştirmesi gerekir. Hiç kimse tek bir zekâ cinsiyle ilerleyemez, zira hayatın farklı alanlarında çeşitli zekâ çeşitlerine gereksinim duyulur. Örneğin, toplumsal zekâ da içsel zekâ da kıymetlidir. Tahminen bir mevzuda en güzel olmayabilirsiniz, fakat tüm zekâ tiplerinde minimum bir düzeye ulaşmak gereklidir.”
Mantıksal zekâsı yüksek olanın duygusal zekâsının düşük olabilir…
Bazı insanların birkaç lisanı çok düzgün konuşabildiğini lakin biriyle sohbet etmekte zorlanabildiğini söyleyen Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şöyle tamamladı:
“Bu durum, onların mantıksal zekâsının yüksek, fakat duygusal zekâsının düşük olduğunu gösterir. Örneğin, Einstein son derece dâhiydi; satranç oynuyor, keman çalıyor ve harika keşifler yapıyordu. Fakat duygusal ve toplumsal zekâsı gelişmiş değildi. Evliliğinin 10. yılında eşine, ‘Benimle evli kalmak istiyorsan üç öğün yemeğimi hazırla, benden ilgi bekleme’ demişti. Bunun üzerine eşi, evliliği bitirme kararı aldı. İlkokul yıllarında ise öğretmenleri ona ‘Bu çocuk okumaz, adam olmaz’ demişti. Einstein, kendi alanında son derece başarılıydı, lakin öbür zekâ cinslerini ihmal etmişti. Bu durum, insan vücudunun istikrarlı bir formda büyümesine benzetilebilir. Gözümüz olağandışı halde büyük olursa, yüzümüzün doğal ahengi bozulur. Birebir biçimde, zekâ çeşitleri de istikrarlı bir ruhsal bütünlük içinde gelişmelidir. Elbette, bir zekâ çeşidi başkalarına kıyasla daha baskın olabilir, lakin başkalarını ihmal etmemek gerekir. Eğitimcilerin bu dengeyi sağlamak için yönlendirme yapması çok kıymetlidir. Müziksel zekâsı yüksek bir çocuğun illa müzik sanatkarı olması gerekmez. Lakin bu çocuk ders çalışırken müzik dinleyerek daha kolay öğrenebilir.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı