Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, vesvese konusunu kıymetlendirdi.
Vesvese nedir?
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, vesvesenin halk ortasında yaygın olarak kullanıldığını, Arapça kökenli olan bu sözün çoklukla dini bir mana taşıdığını lakin psikolojiyle de kesişen birçok ortak istikameti bulunduğunu söz ederek, “Vesvese, halk ortasında şeytandan gelen kelamlar yahut içe doğuş manasında kullanılırken, buna karşılık, Rahman’dan (Allah’tan) ya da meleklerden gelen fikirler ise ilham olarak isimlendirilmiş.” dedi.
“Bir maddeyi manalı kılan nedir?” sorusu değerli bir kavram
Psikolojide “Bir maddeyi manalı kılan nedir?” sorusu kıymetli bir kavram olduğunu, bir objeyi manalı kılanın şey, yalnızca fizikî özellikleri olmadığını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bir kalemi kıymetli kılan süsü, rengi yahut kalitesi değil, asıl fonksiyonu olan yazma işlevidir. Yani, bir objenin asıl manası, onun fonksiyonel ve manevi boyutunda kapalıdır. Zati maneviyat sözü de manasal ya da anlamsal demektir. Bir husus, lakin insan açısından manalıdır. İnsan, tabiatı gereği mana arayışı içinde olan bir varlıktır ve bu nedenle unsurdaki manası da araştırır. Vesvese de bu noktada ortaya çıkar. İnsan, mana arayan bir varlık olduğu için beyni vesvese üretmeye müsaittir. Beynimiz, bu altyapıyla doğar ve daima fikirler üretir.” diye konuştu.
Akıl yürütme ve sezgilerle elde edilen bilgiler zihnimizde vesvese olarak ortaya çıkıyor
Beynin daima fikir ve his ürettiğini kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Vesveseleri gerçek tahlil edebilmek için yalnızca görünen manaları değil, görünmeyen manaları da fark edebilmek gerekir. 360 derece düşünmek, sadece yüzeyde görünenlerle yetinmeyip, akıl yürütme ve sezgilerle görünmeyeni de algılamak manasına gelir. Bu türlü durumlarda, akıl yürütme ve sezgilerle elde edilen bilgiler somut olmadığı için yoruma açık hale gelir ve bu da zihnimizde vesvese olarak ortaya çıkar.” formunda konuştu.
Obsesif vesvese, vakitle Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) haline dönüşebiliyor
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bazen insanın aklına “Elim kirli mi, pak mi?” diye bir his yahut fikir gelebileceğini ve bu noktada beynin ön bölgesinde, frontal kortekste yer alan bir filtrenin devreye girip, paklık ölçütlerini kıymetlendirerek karar verdiğini anlatarak, şöyle devam etti:
“Eğer bu sistem sağlıklı çalışıyorsa, kişi ‘Ben kendimi biliyorum, biraz evvel ellerimi yıkamıştım. Pak, tekrar yıkamama gerek yok’ diyerek yoluna devam eder. Fakat, beyindeki karar sistemi bozulduğunda, ‘Belki gereğince temizlenmedi, garanti olsun diye bir daha yıkayayım’” niyeti devreye girer. Bu durum ilerlediğinde, kişi saatlerce yıkanabilir; hatta kimi olaylarda 3 saat boyunca banyo yapmak yahut 8 saat tuvalette kalmak üzere çok durumlar görülebilir. Obsesif vesvese, vakitle Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) haline dönüşebilir.”
Neden büyüye inanılıyor?
Beyin haritalama prosedürleriyle yapılan incelemelerde, OKB hastalarının beyinlerindeki hudut yollarının çok gelişmiş olduğunun görüldüğünü kaydeden Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Normal bir bireyin karar verme sistemleri patika yollar üzereyken, OKB hastalarında bu yollar otobana dönüşmüş üzeredir. Beyin, daha fazla niyet ve tekrar ister hale gelir ve kişi, gününün büyük bir kısmını bu vesveselerle geçirir. Örneğin, 60 dakikalık bir müddetin 50 dakikasını bu kanılarla meşgul olarak geçirebilir. Vesvesenin halk ortasındaki bir başka boyutu da dinle ilgili vesveselerdir. Beşerler bu cins vesveseleri ‘üç harfliler’, ‘şeytan’, ‘cin’ yahut ‘büyü’ üzere kavramlarla ilişkilendirir. Avrupa’da da cadılarla ilişkili görülen bu cins inançlar, görünmeyen varlıklara atfedilen vesveseler oluyor. İnsan beyni, belirsizliğe tahammül edemeyen bir yapıya sahiptir. Açıklayamadığı bir durumu manalandırmak için, toplumdan, aileden ve dini literatürden öğrendiği bilgileri kullanarak bir tanımlama yapıyor. ‘Bana büyü yapıldı’ üzere inançlarla kendini ikna eder. Bu inanç, vakitle kişinin önemli halde etkilenmesine neden olur ve her şeyi buna yormaya başlar. Sonuç olarak, vesveseler kuşku ve obsesyonlara dönüşebilir.”
Vesvese denilince zihinsel geviş getirme de giriyor işin içine
Vesvesenin aslında insanın karar verme düzeneğiyle ilgili bir durum olduğunu, Obsesif Kompulsif Bozukluğun (OKB) tıpta evvelce “psikasteni” olarak isimlendirildiğini ve psikasteninin, ruhsal zayıflık yahut irade zayıflığı manasına geldiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Kişi karar veremez; bir bahse noktayı koyamaz ve yeni bir niyete geçemez. Beyin bir fikir üretir, fakat olağanda bu niyet tamamlanıp bir sonrakine geçmesi gerekir. Tik bozukluklarında nasıl motor tekrarlar görülüyorsa örneğin omuz tiki yahut göz tiki üzere tıpkı halde OKB’de de niyet tekrarları ortaya çıkar. Kişi, bu tekrarları durdurmaya çalıştıkça daha da sıklaşır. Hatta kimi tiklerde olduğu üzere, bir tiki gidermek için yapılan hareket yeni bir tiki tetikleyebilir. OKB’nin bir boyutu, kişinin rahatsız edici, istenmeyen niyetleri (obsesyonları) daima olarak tekrar etmesidir. Lakin bir de kişinin şuurlu olarak düşündüğü ve tekrar etmekten hoşlandığı fikirler vardır. Buna ‘ruminasyon’ denir, yani zihinsel geviş getirme. Vesvese denilince bu da giriyor işin içine.” dedi.
Düşünce, beynimizin ürettiği büyük bir sermayedir
Bazı insanların gerçeklerden koparak adeta hayal dünyasında yaşadıklarını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Zihinlerinde yağmurlar yağdırır, savaşlar çıkarır yahut daima birebir şeyleri düşünürler. Üstelik düşündükleri şeyler negatif yahut dert verici olmayabilir, lakin bu durum onların öteki hiçbir şey yapamaz hale gelmesine neden olur. Hayal kurma süreci bir noktadan sonra şizofreni gibisi durumlara dönüşebilir. Bipolar bozukluk geliştirme riski de vardır. Zira insan kanılarını yönetebilen bir varlıktır. Fikir, beynimizin ürettiği büyük bir sermayedir ve şayet bu sermayeyi güzel yönetebilirsek, vesvesenin tesirinde kalmayız. Bu durumu maddi sermaye idaresine benzetebiliriz. Nasıl ki paranızı her isteyene dağıtmaz, sırf emelinize uygun yatırım yaparsanız, birebir biçimde niyet ve his sermayemizi de emele yönelik kullanmalıyız.” formunda konuştu.
Mükemmeliyetçi ve detaycı şahısların obsesyon ve vesveseye daha yatkın olduğunu tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Kişinin en çok kıymet verdiği husus neyse, vesvese de çoklukla oradan doğar.” dedi.
Doğuştan gelen 12 farklı kişilik yapısı var
Literatürde tanımlanmış 12 farklı doğuştan gelen kişilik yapısı bulunduğunu ve bu yapılarından birinin de obsesif kişilik yapısı olduğunu söyleyen Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:
“Obsesif kişilik yapısına sahip bireyler, doğuştan mükemmeliyetçiliğe ve ayrıntıcılığa daha yatkındır. Bu özellik muhakkak bir hududa kadar doğal bir eğilimdir ve yeterli kullanıldığında kişiyi muvaffakiyete götürebilir. Fakat dozu kaçırıldığında, tam bilakis, kişiyi zorlayan ve engelleyen bir özellik haline gelebilir. Her kişilik özelliğinden hepimizde biraz vardır. Kimi vakit hepimiz biraz kuşkucu, biraz bencil, biraz obsesif olmaya yatkınız ancak hangisini beslersek, o dengeyi bozmuş oluyoruz.”
Kişi neye kıymet verirse obsesyon oradan başlıyor
Obsesyonun başlangıç etabında, kişi hislerini hangi alana ağır halde yatırım yaptıysa obsesyonlar ekseriyetle o noktadan başladığını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Parayı çok seviyorsa insan, parayı kaybetme kaygısıyla devamlı, 60 dakikanın 50 dakikası parayla ilgili yaşıyor. Otomobil alıyor, dışarıda bir korna çalsa çabucak kapıya, pencereye koşuyor, sanki bir şey mi çarptı diye. Neye kıymet verirsek obsesyon oradan başlıyor. Bunu bilmek gerekir. Paklığa ehemmiyet veren bireylerde bulaşma obsesyonları oluyor. Vücut sıhhatine kıymet verenlerde sıhhatle ilgili obsesyonlar oluyor.” diye konuştu.
İnsanı öbür canlılardan ayıran beyin programı; zihinselleştirme!
İnsanı öteki canlılardan ayıranın beyin programı, zihin kuramı olarak isimlendirilen bir düzenek olduğunun altını çizen Prof. Dr. Tarhan, “Zihinselleştirme, yani bir şeye mana yükleme ve her şeyin manasını araştırma yetisi, insan beyninde doğal olarak bulunmaktadır. Bu durum nöropsikolojik olarak da kanıtlanmıştır. Mesela otistik çocuklarda, bilhassa yüksek seviyede otizm spektrumunda olan bireylerde, bu yeti eksik olabilir. Onlara bir objeyi işaret ettiğinizde, işaret ettiğiniz objeye değil, parmağınızın ucuna bakabilirler. Bunun nedeni, akıl yürütme ve zihinselleştirme süreçlerinde zorluk yaşamalarıdır. Meçhullüğü giderme ve mana yükleme sistemleri tam olarak gelişmediğinden, gösterilen obje yerine işaret eden parmağa odaklanabilirler.” tabirinde bulundu.
Vesvesede kıymetli olan kanıyı yönetmek!
Erich Fromm’un “Her unsurun bir özü vardır. O öz de manadır, manadır.” Kelamına atıfta bulunan Prof. Dr. Tarhan, “Eğer insan, yaptığı her işin mana boyutunu göz önüne alırsa, hayatına daha sağlıklı bir perspektiften bakabilir. Obsesyon yaşayan şahıslarda de bu mana kaybı gözlemlenir. Vesvese de beşere mahsus bir şey. Başka canlılarda OKB diye, vesvese diye bir hastalık olmaz. Karnı doyunca biter. 15 saat uyurlar, 2 saat avlanırlar, 2 saat yavrularıyla ilgilenirler, o kadar. Lakin insan o denli değil, mana arıyor. Yalom’un meşhur dört temel kaygısından, anksiyetesi var insanın. Onu gidermeye çalışıyor insan. Mana arayışı, yalnızlığı gidermek, özgürlük arayışı var. Bütün bunlar beşerdeki temel endişeler. Bunları gidermek için devamlı mana üretmeye çalışıyor. O vakit ne oluyor? Vesvese pat diye geliyor. Neye kıymet verirsek oradan bizi zorluyor. Vesvesede kıymetli olan kanıyı yönetmek, kanıya karşı alternatif fikirler üretebilmek.” biçiminde kelamlarını tamamladı.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı