Steven Spielberg’in kült bilim kurgu sineması Minority Report (Azınlık Raporu), yıllar evvel kabahatin daha işlenmeden önlenebileceği bir geleceği gözler önüne sermişti. Tom Cruise’un canlandırdığı dedektif, şimdi gerçekleşmemiş cinayetleri engellemekle vazifeliydi. O periyot için distopik bir kurgu üzere görünen bu senaryo, bugün İngiltere‘de gerçeğe bir adım daha yaklaşıyor. Birleşik Krallık hükümeti, kamu güvenliğini artırmak hedefiyle “cinayet tahmini” yapan bir sistem üzerinde çalışıyor. Cinayet Varsayım Projesi (Homicide Prediction Project) ismiyle başlatılan bu teşebbüsün ismi daha sonra daha nötr bir söze çekilerek “Risk Değerlendirmesini Uygunlaştırmak İçin Data Paylaşımı” olarak değiştirildi. Lakin projenin içeriği, kamuoyunda yankı uyandırmaya devam ediyor.
Algoritmalarla kabahat öncesi müdahale
İngiltere Adalet Bakanlığı’nın yürüttüğü araştırma kapsamında, geçmişte bir cürümden hüküm giymiş şahıslara ilişkin veriler tahlil ediliyor. Kullanılan bilgiler ortasında isim, doğum tarihi, etnik köken üzere şahsî bilgilerle birlikte, kişinin polisle birinci temas yaşı, aile içi şiddet geçmişi, ruh sıhhati durumu, bağımlılık hikayesi ve hatta kendine ziyan verme eğilimleri üzere epeyce hassas bilgiler yer alıyor.
Amaç, bu dataları kullanarak kimlerin ileride ağır şiddet cürümleri işleyebileceğine dair iddiada bulunmak. Bu yaklaşım, elbette sadece teknik bir sıkıntı değil; birebir vakitte etik, tüzel ve toplumsal boyutları olan önemli bir tartışmanın da kapısını aralıyor.
“Distopik”, “korkutucu”, “yanlı”
Projenin varlığı, sivil toplum kuruluşu Statewatch tarafından yapılan Bilgi Edinme müracaatları sonucunda gün yüzüne çıktı. Statewatch araştırmacısı Sofia Lyall, sistemin “kurumsal ırkçılığı yine üreteceğini ve toplumsal eşitsizlikleri daha da derinleştireceğini” belirtiyor. Lyall’e nazaran, bu cins sistemler kaçınılmaz halde dezavantajlı ve etnik azınlık kümelerine karşı önyargı içeriyor. Statewatch, programı distopik, korkutucu ve taraflı olarak nitelendiriyor. Adalet Bakanlığı ise projeyi yalnızca araştırma hedefli olarak tanımlıyor. Yapılan açıklamada, programın cinayet sürece riskini artıran hatalı özelliklerine odaklanacağını ve hatalıların tespiti için yenilikçi data bilimi tekniklerini keşfedeceğini söylüyor.
Ortaya çıkan evraklarda mağdur bilgilerine ve ruh sıhhati datalarına de erişim sağlandığına işaret edilirken hükümet yetkilileri, sadece geçmişte kabahat işlemiş bireylerin datalarının kullanıldığını savunuyor. İngiltere Adalet Bakanlığı yetkilileri zamanı geldiğinde husus hakkında bir rapor yayınlanacağını belirtiyor.